شعر اجتماعی فارسی

شعر اجتماعی فارسی

محمدرضا محمدی آملی

دیروز کتابی خریدم که قبل از آن که آن را بخوانم خوانده بودم . کتابی بود متشکل از چندین و چند مقاله با موضوعی واحد که به نام زمینه ی اجتماعی شعر فارسی به همت نیاز یعقوبشاهی  و به کوشش نشر اختران  منتشر شده بود . این کتاب مجموعه مقالات   محمدرضا شفیعی کدکنی است که او در سال های گدشته آنها را نوشته ودر نشریات و کتاب های مختلف  چاپ شده بود . زمان نگارش برخی از این مقالات به سال های قبل از انقلاب برمی گرددو بعضی از این مقالات هم در همین دهه به رشته ی تحریر در آمده بود  .این مقالات برخی درنشریات ، یادنامه ها و یا به صورت کتابی واحد پیشتر منتشر شده بود و طبعا خواننده ی حرفه ای از شفیعی کدکنی انتظار داشت در اثر جدید خود حرف نوو تازه ای بزند یعنی حداقل دو سه مقاله تازه در این کتاب می گذاشت تا خوانندگان پیگیر آثار او با جهان تازه او آشنا شوند . گرچه برای کسانی که آثار شفیعی را نخوانده اند همه ی بخش ها ی کتاب خواندنی اند اما دیدن پاره های زیادی از کتاب صور خیال ، مفلس کیمیا فروش ، موسیقی شعر و ... در این کتاب محل تامل است و بالعکس انتشار مقالات او که کمتر در دسترس مخاطبان عام بود از نکات مثبت کتاب است مثل مقاله انواع ادبی یا مقاله آذری طوسی و نقد شعر . در این کتاب آخرین مقاله به" معنا شناسی نام مجموعه  شعر" اختصاص دارد که من پیشتر آن را نخوانده بودم و حاوی نکاتی ارزشمند برای اهل تحقیق است .

   کتاب زمینه ی  اجتماعی شعر فارسی شامل نه فصل جداگانه است . در فصل اول مباحثی پیرامون شعر کلاسیک فارسی آمده است . فصول دوم، سوم ، چهارم و پنجم  به صور خیال

،شعر سنایی ، شعر انوری و شعر حافظ اختصاص دارد. در فصل ششم مبحثی پیرامون نقد

کلاسیک شعر فارسی است  این فصل مقاله ی  کوتاهی در باره آذری طوسی است و پس  از آن در فصل بعدی مقاله ای آمده است  در باره ی طراز الاخبار که سفینه ای از نظم و نثر فارسی است از رودکی تا نیمه ی اول قرن یازدهم . در این نوشته شفیعی کدکنی به بیمار گونگی سلیقه ی شعری متاخرین به ویژه بعد از عصر تیموری می پردازد فصل هشتم  مشتمل بر سه مقاله در باره اخوان ، فروغ و شعر جدولی است. مقاله آخر که  چند سال قبل در نشریه ی  بخارا  چاپ شده بود از تازگی بیشتری برخوردار است . در این مقاله سخن او با هنرمندان مدرنی است که بدون شناخت از جامعه و فرهنگ و هنر سرزمین خود با  کنار هم نشاندن مجموعه ای از کلمات  و ایجاد ترکیبی جدولی به چیزی به نام دروغین شعر دست می یابند . کدکنی  در این زمینه  به ارباب ذوق مدرن می گوید این در هم ریختگی افراطی نظام خانوادگی کلمات  دلیل انحطاط روح جامعه است در بخش  پایانی مباحثی پیرامون شعر فارسی و عربی آمده که نوشته ی  کوتاه" معنا شناسی نام مجموعه شعر" خواندنی و قابل تامل است .

       کتاب زمینه ی اجتماعی شعر فارسی کتابی است خواندنی اما ای کاش  مجموعه مقالات منتشر شده محمدرضا شفیعی کدکنی در نشریات مختلف  طی پنج دهه اخیر از سال های میانی چهل به بعد  به همت کسی از اهالی ادبیات جمع آوری ، تبویب موضوعی ودر یک مجلد منتشر شود که هم گوشه ای از تحول ادبی و نقد شعر را به صورت عملی نشان می دهد و هم در بردارنده دانش عظیم و گسترده ی کدکنی است . من سال ها قبل در دوران دانشجویی که در ارتباط نزدیک تری با او بودم در صد د انجام  این کار بر آمدم اما شفیعی مرا به تالیف  کار دیگری که در آن روزگار اهمیت بیشتری به اعتقاد او داشت حوالت داد از این رو آن مهم  تا امروز این محقق نشد . با توجه به اینکه بسیاری از مقالات  او امروزه  در دسترس نیست  جمع آوری ،تبویب موضوعی و چاپ آن کمک موثری به ادبیات امروز ما خواهد بود .