شاعران امروز،شعرِ زمانِ ما

 

محمدرضا محمدی آملی

نگاه اول: سال‌ها قبل در دهه شصت؛ محمدرضا شفیعی‌کدکنی، سفری کوتاه به آلمان کرد. وقتی به ایران برگشت؛ سرِ کلاس درس مکتب‌های ادبی، با اندوهِ تمام گفت: در بلاد فرنگ به علت کثرت منابع نمی‌توان کار کرد و در سرزمین ما به علت قِلت منابع! این واقعیت تلخ نیز همچنان جاری و ساری است. هنوز ما در فقرِ منابع مطالعاتی دست اول به سر می‌بریم. هنوز ما به جز کتابی که سعید نفیسی درباره رودکی نوشته، کتابی جامع و مانع پیرامون زندگی و احوال رودکی سمرقندی نداریم. درباره منوچهری و امیر معزی و قطران تبریزی و...

متن کامل را اینجا بخوانید

منتشر شده در روزنامه آرمان دوشنبه 9/11/91

با نگاه: آیا به راستی؛ تا به حال به این اندیشیده‌ایم که چند کتاب درباره زندگی و شعر نیما یوشیج، اخوان ثالث، منوچهر شیبانی، منوچهر نیستانی، عمران صلاحی، فریدون توللی و دیگر شاعران امروز نوشته شده است؟ در چنین وضع و حالی؛ به اعتقاد نگارنده؛ هر نوشته‌ای درباره زندگی و شعر شاعران دیروز و امروز را باید قدر دانست چرا که به سهم خویش، به بخشی از نیازهای مطالعاتی فارسی زبانان پاسخ می‌دهد.نگاه دیروزی: از آنجایی که تفکر غالب در دیدگاه محققان ما؛ تفکری اقتدارگرایانه است، بنابراین جهان را یا سیاهِ سیاه می‌بینند و یا سفیدِ سفید. برخی در رفتارهای اجتماعی هم یا به نفی کامل می‌پردازیم و یا به اثباتِ تمام. همسایه ما یا خوبِ خوب است و یا بدِ بد. فلان شاعر یا کاملا مورد قبول ماست، یا کاملا از نظر ما مطرود است. بر پایه این دیدگاه؛ هر کتابی که منتشر می‌شود یا کتاب خوبی است یا کتاب بدی‌ست. هیچ گاه منتقد، زمان، مکان، شرایط و موقعیت را در نوشته‌های انتقادی‌اش وارد نمی‌کند. با نگاه در نگاه: به تازگی مجموعه‌ای ارزشمند از سری کتاب‌های شعر زمان ما در شرح احوال و اشعار شاعران معاصر به کوشش فیض شریفی از سوی انتشارات نگاه منتشر شد. از این مجموعه؛ سال‌ها قبل 5 کتاب در شرح اشعار نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث، سهراب سپهری، احمد شاملو و فروغ فرخزاد، به قلم محمد حقوقی منتشر شده بود که در زمان خود از ارزش ادبی و انتقادی مهمی برخوردار بود. بی‌تردید زنده‌یادمحمد حقوقی یکی از چهره‌های نامدار نقد شعر معاصر ما بودند که سالیان سال در زمینه معرفی، بررسی و نقد شعر امروز قلم‌ها زدند. ایشان علاوه بر شاعری، با ذاتِ شعر امروز آشنا بود و کاملا ضرورت تحول نیمایی را درک کرده بود. مقدمه جامعی که بر کتاب «شعر نو؛ آز آغاز تا امروز نوشته» نشان از توانایی بالای این منتقد ادبی دارد. اما حقوقی این فرصت را نیافت تا درباره همه شاعران امروز بنویسد و دیدگاه‌های انتقادی خود را منتشر کند. ولی از آن‌جایی که جای خالی نوشته‌هایی در‌باره دیگر شاعران امروز در مجموعه « شعر زمان ما» به خوبی احساس می‌شد، فیض شریفی در صدد برآمد تا این مهم را به انجام برساند. گویا آن چنان که شریفی در مقدمه همه کتاب‌ها نوشته؛ محمد حقوقی شش ماه قبل از فوت، ازشریفی خواست که این کار را ادامه دهد. نگاه ِنگاه: مجموعه شعر زمان ما مجموعه ارزشمندی است و در این زمینه جای جدل نیست. مقدمه‌های حقوقی بر 5 شاعر بزرگ معاصر، به سهم خود از ارزش ادبی برخوردار است. گرچه من چندان نگاه چارچوبی و خط کشی شده حقوقی را نمی‌پسندم، اما بر این باورم که آن نوشته‌ها در زمان خود، می‌توانست خواندنی باشد. اما این نوع نگاه را شعر خوانان امروزی نمی‌پسندند. شاید گروهی اندک از شعرخوانان مایل به خواندن نوشته‌هایی درباره وزن شعر، ترکیبات اضافی و وصفی و بسامدهای قافیه‌ای در شعر شاعرانی چون آتشی یا سید علی صالحی باشند. با این وصف دورجدید مجموعه «شعر زمان ما» با مقدمه و شرح اشعار شاعران امروز برهمان اساس و مبنای نوشته‌های حقوقی استوار است. نوشته‌های انتقادی حقوقی و نوشته‌های تحقیقی شریفی درماهیت با هم تفاوت دارند. گرچه ایشان سعی کرده اسلوبِ کار را حفظ کند؛ اما خروجی کار یکی نیست. نوشته‌های شریفی درباره سیاوش کسرایی، منوچهر آتشی، سید علی صلاحی، نادر نادرپور، نصرت رحمانی و سیمین بهبهانی، بوی درس و مشق ومدرسه می‌دهد که آموزگاری توانا و دانا شعرها را تکه تکه می‌کند و درباره اجزای مختلف آن می‌نویسد. اما نوشته‌های حقوقی درباره نیما و شاملو؛ بوی نقد و انتقاد می‌دهد. با این توصیف نمی‌توانیم از ارزش نوشته‌های شریفی بکاهیم. هرکدام از منتقدان و محققان معاصر براساس شیوه و اسلوب خاص می‌نویسند و طبعا خوانندگان خود را دارند. بنابراین اقدام ادبی شریفی در این زمینه ستودنی است که توانسته درباره این گروه از شاعران حتی با نگاه سنتی بنویسد. مگر درباره آتشی، رویایی، سیمین بهبهانی، سیدعلی صالحی و... چند تا کتاب نوشته شده که ما خود را بی‌نیاز از کتاب‌های شریفی بدانیم؟! طبعا این دسته از نوشته‌ها به نیازهای دانش‌آموزان، معلمانِ ادبیات، دانشجویان و حتی برخی از استادان رشته زبان و ادب فارسی و بعضی محققان و منتقدان پاسخ می‌گوید. نگاه آخر: بی‌تردید مجموعه «شعر زمان» به نیازها و سوال‌های زیادی در زمینه شعر امروز پاسخ می‌دهد اما این به معنای پایان تحقیقات و پژوهش‌های ادبی نیست. هنوز برای رسیدن به جایگاه مناسب سال‌ها فاصله داریم و طبعا هر اندازه کتاب‌هایی از این دست در زمینه شعر امروز منتشر شود، می‌تواند به پایداری و ماندگاری شعرامروز بیشتر یاری رساند.